(…) Z inicjatywą zorganizowania na wrocławskiej Wystawie Ziem Odzyskanych ekspozycji  poświęconej dolnośląskim Żydom wystąpił WKŻ we Wrocławiu. Miała ona prezentować osiągnięcia osiedla żydowskiego na Dolnym Śląsku. Pomysł ten od początku spotkał się z dużą aprobatą społeczności żydowskiej, tym bardziej, że planowany termin wystawy (lipiec 1948 r.) zbiegł się z obchodami trzylecia osiedlenia się Żydów na tzw. Wówczas Ziemiach Odzyskanych. Zaplanowano wybudowanie na terenach wystawowych pawilonu, który ukazywałby zarówno martyrologię narodu żydowskiego w czasie Holokaustu, jak i udział ludności w zagospodarowaniu Dolnego Śląska. Jakub Egit tłumaczył, że pawilon żydowski „będzie miał doniosłe znaczenie i spełni rolę uświadamiającą. Musi pokazać społeczeństwu polskiemu i delegacjom zagranicznym nowy typ Żyda, który przez swą wydajną i produktywną pracę zasłużył sobie na szacunek i uznanie”. Przygotowania do ekspozycji rozpoczęły się już w marcu 1948 r. Miesiąc później Komitet Organizacyjny wystawy wyraził zgodę na rozpoczęcie budowy pawilonu żydowskiego, zaprojektowanego przez Chaima Hanfta. Projekt ekspozycji był gotowy już w połowie maja. Koncepcja opierała się na przygotowaniu dwóch pawilonów – jednego prezentującego całokształt życia dolnośląskiego osiedla żydowskiego oraz drugiego – dotyczącego dorobku żydowskiej Centrali Gospodarczej „Solidarność". Pierwsza z tych ekspozycji miała prezentować następujące zagadnienia:

„1. Dzieje Żydów na Dolnym Śląsku od 1933 r. i martyrologii w czasach hitlerowskich, zwłaszcza
w obozach znajdujących się na tym terenie.

2. Pionierska rola ludności żydowskiej na Dolnym Śląsku w repolonizacji Ziem Zachodnich.

3. Repatriacja z ZSRR.

4. Rozwój skupiska żydowskiego na Ziemiach Odzyskanych.

5. Równouprawnienie Żydów w demokratycznej Polsce i ich zadania w nowej rzeczywistości społecznej.

6. Osiągnięcia ludności żydowskiej w następujących dziedzinach:

– kopalnie, zakładyprzemysłu lekkiego i ciężkiego, spółdzielczość i rolnictwo

– szkolnictwo, opiekanad dzieckiem, młodzieżą, starcami i inwalidami,

– kultura i sztuka (Dolnośląski Żydowski Teatr Dramatyczny, szkoła muzyczna i tańca artystycznego, wydawnictwa)”

        Budowę pawilonu żydowskiego – finansowanego przez CKŻP – rozpoczęto w czerwcu 1948 r.
i do końca tego miesiąca zakończono większość prac plastycznych. Jakub Egit stwierdził, że otwarcie ekspozycji żydowskiej na Wystawie Ziem Odzyskanych udowodni, że: „Żydzi mogą być produktywnymi współobywatelami, tworząc tak żywe i twórcze życie na Dolnym Śląsku”. Na dwa tygodnie przed otwarciem wystawy, t.j. w lipcu 1948 r., Komitet Organizacyjny podjął decyzję o likwidacji pawilonu. Poprzedziła ją wizytacja ekspozycji dokonana przez specjalną komisję, w skład której wszedł m.in. szef wrocławskiego UB wraz z radzieckim doradcą. Likwidację wystawy uzasadniano m.in. faktem, iż zbyt mocno podkreślała odrębność społeczności żydowskiej w Polsce. Egitowi zarzucano nacjonalizm, separatyzm i zamknięcie się w żydowskim getcie. W swoich wspomnieniach przytoczył opinię jednego z wizytatorów pawilonu żydowskiego, który stwierdził: „Towarzyszu Egit, wam się wydaje, że jesteście w Izraelu. Ten pawilon byłby odpowiedni w Tel Awiwie, tu jest Polska”. Dolnośląscy Żydzi przyjęli tę decyzję tym bardziej negatywnie, że w organizację wystawy włożono wiele wysiłku. W połowie lipca 1948 r. pawilon żydowski przekazano do dyspozycji Polskiemu Związkowi Zachodniemu, a eksponaty zostały rozproszone po innych działach wystawy. Zamknięcie wystawy było decyzją polityczną i sygnalizowało zmianę nastawienia politycznego ZSRR i państw obozu socjalistycznego do Żydów – tym bardziej, że nastąpiło zaledwie dwa miesiące po powstaniu Państwa Izrael.

Wystawa Ziem Odzyskanych została otwarta 21 lipca 1948 r. Jej jedynym żydowskim akcentem był pawilon Centrali Gospodarczej „Solidarność", który prezentował osiągnięcia spółdzielczości żydowskiej (ponad 100 dolnośląskich spółdzielni). (...)

Tamara Włodarczyk "OSIEDLE ŻYDOWSKIE NA DOLNYM ŚLĄSKU W LATACH 1945–1950 (NA PRZYKŁADZIE KŁODZKA)"

Praca magisterska napisana pod kierownictwem dr Andrzeja Paska, Uniwersytet Wrocławski, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, Instytut Historii Państwa i Prawa, Zakład Historii Państwa i Prawa Polskiego