Historia wrocławskiego ośrodka onkologicznego zaczęła się od momentu, gdy Ministerstwo Zdrowia, przy ścisłej współpracy z Instytutem Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie, postanowiło zorganizować w poszczególnych województwach ośrodki onkologiczne, które realizowałyby jednolity program walki z rakiem w Polsce. Pierwszy z takich odśrodkowy regionalnych powstał w Poznaniu, a w kilka miesięcy później – jako drugi w Polsce, a pierwszy na Ziemiach Odzyskanych – powołany został do życia ośrodek we Wrocławiu.

 

W celu jego zorganizowania, w marcu 1954 r. skierowany został do Wrocławia przez Ministra Zdrowia dr med. Józef Filipczyk, który objął stanowisko dyrektora. Pełnił on uprzednio obowiązki adiunkta Instytutu Onkologii w Gliwicach. Organizację oddziału chirurgii onkologicznej Ministerstwo powierzyło dr med. Aleksemu Woźniewskiemu z kliniki prof. dr med. J. Rutkowskiego w Łodzi.

 

 

Równocześnie władze województwa, w porozumieniu z Instytutem Onkologii w Warszawie, wytypowały dla ośrodka jeden z budynków znajdujących się w zespole Szpitala im. Neugebauera przy pl. Prostokątnym (obecnie pl. Hirszfelda), zajmowanym do tej pory przez protezownie i niektóre wydziały Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W pierwszej kolejności należało przenieść te jednostki do innych pomieszczeń, a budynek adaptować na 120-łóżkowy szpital, co zajęło ponad 2 lata i trwało ostatecznie do czerwca 1956 roku.

 

Do czasu zakończenia adaptacji nowego szpitala, rozumiejąc konieczność jak najszybszego rozpoczęcia kompleksowego leczenia nowotworów, władze miasta w porozumieniu z władzami Akademii Medycznej już od marca 1954 r. udostępniły ośrodkowi onkologicznemu 60 - łóżkowy oddział, istniejący przy Zakładzie Radiologii AM w Państwowym Szpitalu Klinicznym nr 5 przy ul. Traugutta.

 

Oddział ten podzielono na dwa pododdziały: 40-łóżkowy odcinek promieniolecznictwa, którego organizacją zajął się dr med. J. Filipczyk i 20-łóżkowy odcinek chirurgiczny, działający pod kierunkiem dr med. A. Woźniewskiego. Równocześnie uruchomiono inne nieodzowne części składowe ośrodka Onkologicznego: Poradnię Onkologiczną oraz Dział Metodyczno-Organizacyjny. Ośrodek, nie posiadając własnych pracowni diagnostycznych, korzystał z zaplecza laboratoryjnego Szpitala Klinicznego oraz z usług Pracowni Histopatologicznej Zakładu Anatomii Patologicznej AM, kierowanego przez prof. dr med. Z. Alberta.

 

Pierwszym zadaniem nowopowstałego Oddziału Onkologicznego było zorganizowanie bazy leczniczej obydwu pododdziałów.

 

Jednym z pierwszych przedsięwzięć dr med. J. Filipczyka było zorganizowanie gabinetów brachy- i rentgenoterapii. Posiadana w chwili otwarcia ilość radu (72 mg) była niewystarczająca do prowadzenia leczenia dojamowego i dotkankowego. Z pomocą Ośrodkowi przyszedł dyrektor Instytutu Onkologii w Gliwicach, doc. dr med. J. Święcki. Przekazał on nowemu oddziałowi rad w selsach 5 mg bez filtru platynowego, mający służyć do leczenia nowotworów ginekologicznych. Należało go jednak przepakować i zaopatrzyć w filtry ołowiowe, co dr med. J. Filipczyk wykonał we własnym zakresie, korzystając z wydatnej pomocy inż. J. Rusza z Instytutu Metalurgii w Gliwicach. Rad ten stosowano w terapii aż do 1991 roku.

 

Drugim zagadnieniem było usprawnienie działu rentgenoterapii. Istniejący aparat do terapii rentgenowskiej firmy Kochstelzer okazał się mało wydajny i ulegał częstym awariom, wobec czego sprowadzono z Nowej Rudy nie wykorzystywany tam aparat typu Siemens, który przez wiele lat spełniał swoje zadanie.

 

Od lewej: dr med. J. Filipczyk, dr hab. Aleksy Woźniewski

 

W pododdziale chirurgicznym dr med. A. Woźniewski zorganizował salę zabiegową do wykonywania mniejszych zabiegów, gdyż na stworzenie właściwej sali operacyjnej nie było warunków lokalowych. W tej sytuacji pomocy udzielił prof. dr med. Z. Jezioro, który dwa razy w tygodniu udostępniał onkologii salę operacyjną III Kliniki Chirurgicznej. Dużą życzliwość nowopowstającemu Oddziałowi okazał również prof. dr med. W. Bross, przekazując z II Kliniki Chirurgicznej AM aparat do znieczulania ogólnego typu Draeger. W ten sposób pododdział chirurgiczny przystosowano do wykonywania zabiegów w szerokim zakresie.

 

Poradnia Onkologiczna, mieszcząca się wprawdzie w jednym tylko gabinecie, miała charakter trójprofilowy, gdyż przyjmowali w niej onkolog ogólny, chirurg onkolog i ginekolog. W poradni tej, poza badaniem i kwalifikowaniem chorych do odpowiedniego leczenia, prowadzono również ich okresowe badania kontrolne.

 

W Dziale Metodyczno-Organizacyjnym, mieszczącym się z konieczności w sekretariacie oddziału, pracowała jedna osoba prowadząca rejestrację chorych na nowotwory oraz dokumentacje medyczną.

 

Ważnym zadaniem było zatrudnienie i wyszkolenie kadry lekarskiej. W tym zakresie ponownej pomocy udzielił dyrektor Instytutu Onkologii w Gliwicach, kierując do pracy w Ośrodku lekarza z dużym stażem onkologicznym w osobie lek. med. E. Studenckiego (następnie dr med. kierownik Działu Telegammaterapii w Łodzi). Poza tym, w Oddziale pracowało kilku młodych lekarzy: S. Kasza, J. Zopoth, Z. Obuszko, Z. Klawe oraz E. Karpowa w pododdziale promieniolecznictwa i J. Domagała oraz E. Kozak w pododdziale chirurgicznym. Była to ich pierwsza praca po uzyskaniu dyplomu lekarza. W niepełnym wymiarze godzin pracowali w Oddziale: dr med. A. Aroński - specjalista anestezjolog (obecnie prof. zw. dr hab., dr h. c., emerytowany kierownik Zakładu Anestezjologii i Reanimacji AM we Wrocławiu) oraz dr med. M. Medyński - ginekolog.

 

W tych trudnych warunkach, dysponując bardzo skromną bazą leczniczą i szczupłą kadrą lekarską, rozpoczęto kompleksowe leczenie chorych na nowotwory według nowoczesnych wymagań onkologii. Równolegle, pod kierunkiem inż. Kalety prowadzono prace adaptacyjne budynku przy pl. Hirszfelda, które po wielkich trudnościach ukończono w czerwcu 1956 r. i z dniem 1 lipca tegoż roku zaczął swą działalność Wojewódzki Ośrodek Onkologiczny, przekształcony następnie w Specjalistyczny Zespół Onkologiczny we Wrocławiu, obecnie w Dolnośląskie Centrum Onkologii. Powstały ośrodek był administracyjnie związany ze Szpitalem Miejskim im. Neugebauera. Początkowo liczył 60, a od 1 stycznia 1957 r. - 120 łóżek. Początkowo w jego skład wchodziły trzy oddziały: onkologia ogólna, chirurgia, ginekologia onkologiczna. Integralną częścią Ośrodka były pracownie: histopatologiczna, cytologiczna, rengenodiagnostyczna i analiz klinicznych, a nadto duży blok rentgenoterapeutyczny, gabinety brachyterapii oraz blok operacyjny z dwoma salami operacyjnymi i salą pooperacyjną. Poza tym, Ośrodek posiadał własną poradnię z trzema gabinetami i rejestracją chorych oraz Dział Metodyczno-Organizacyjny. Ośrodek sukcesywnie wyposażany był w sprzęt leczniczy.

 

Zwiększono liczbę aparatów rentgenoterapeutycznych do sześciu, uzyskano 4 - łóżkową sale pooperacyjną wyposażoną w nowoczesny sprzęt do intensywnego nadzoru oraz dalsze ładunki radowe, umożliwiające równoczesne leczenie kilku chorych. W miarę rozwoju Ośrodka zwiększała się liczebnie i doskonaliła kadra lekarska.

 

W tym okresie Wojewódzki Ośrodek Onkologiczny miał pod swoją opieką chorych z województwa wrocławskiego, zielonogórskiego, koszalińskiego i częściowo bydgoskiego. Liczba łóżek nie wystarczała na zaspokojenie potrzeb chorych i oczekiwanie na wolne miejsce, mimo wykonywania przez Ośrodek planu w ponad 100 %, przeciągało się do trzech miesięcy. Aby choć w części załagodzić ten stan, zwiększono w roku 1959 liczbę do 130 łóżek przez ich zagęszczenie. Nie rozwiązało to jednak sytuacji, mimo że chorzy z innych województw wyłączeni zostali spod opieki tutejszego Ośrodka w związku z tworzeniem na ich terenie odpowiednich placówek leczniczych. Mimo to, napływ chorych z wrocławskiego i przyległych powiatów sąsiednich województw był coraz większy, co stworzyło konieczność poszerzenia bazy łóżkowej. W tym celu wykorzystano sąsiadujący z Ośrodkiem budynek zajęty przez pracowników szpitala i, po podwyzszeniu go o jedno piętro i adaptacji, uzyskano w 1972 r. dalszych 68 łóżek. Zwiększenie liczby łóżek wpłynęło korzystnie na skrócenie okresu wyczekiwania chorych na miejsce.

 

 

Pod koniec 1971 r. przystąpiono do budowy Pawilonu Telegammaterapii z trzema stanowiskami. Powstał on w stosunkowo krótkim czasie, dzięki życzliwemu podejściu gospodarzy miasta oraz dużemu zaangażowaniu ówczesnego dyrektora szpitala im. Neugebauera dr n. med. A. Malinowskiego i staraniom dyrektora Zespołu Onkologicznego, dr med. J. Filipczyka. Pawilon został oddany do użytku w lipcu 1973 roku. Zainstalowano w nim gammatron uzyskany dzięki pomocy Krajowego Specjalisty ds. Onkologii, prof. dr med. T. Koszarowskiego. Równocześnie, dzięki życzliwości ówczesnego dyrektora Instytutu Onkologii w Gliwicach, doc. dr hab. Hliniaka, przeszkolono w telegammaterapii lek. med. E. Janus-Kukulską, dwóch magistrów fizyki oraz dwie laborantki. Lek. med. E. Janus-Kukulska jako kierownik teleradioterapii włożyła dużo starań w jego urządzenie i uruchomienie, a jako specjalista radioterapeuta prowadziła szkolenie młodych adeptów onkologii.

 

1972-1994

 

W latach następnych nastąpił dalszy rozwój wrocławskiego ośrodka onkologicznego. W 1978 roku zorganizowano Oddział Chemioterapii, którego ordynatorem została dr med. Anna Cieślińska. Zorganizowane zostało ambulatorium chemioterapii z 4 łóżkami do ambulatoryjnego podawania  chemioterapii. Jednocześnie ambulatorium chemioterapii prowadziło kontrolę chorych po zakończonym leczeniu w oddziale stacjonarnym. Uzupełnienie leczenia chirurgicznego i radiologicznego systemową chemioterapią pozwoliło w pełni rozwinąć leczenie skojarzone nowotworów. W tym samym roku powstał 30-łóżkowy II Oddział Chirurgii Onkologicznej. Dr n. med. Z. Obuszko, będąc pracownikiem Ośrodka (od 1954 r.), pełnił w swojej wieloletniej pracy odpowiedzialne funkcje: specjalisty regionalnego w dziedzinie onkologii, z-cy dyrektora, w latach 1982 - 1991 dyrektora Ośrodka. Wchodził w skład Krajowego Zespołu Specjalistycznego w dziedzinie onkologii. Jako ordynator I Oddziału Chirurgii Onkologicznej wykształcił kilka pokoleń chirurgów (był kierownikiem specjalizacji 12 chirurgów ogólnych oraz 11 lekarzy z zakresu chirurgii onkologicznej), którzy nie tylko zasilili specjalistyczne kadry Ośrodka, ale również pełnią odpowiedzialne funkcje w szpitalnictwie terenowym.

 

Dzięki osobistemu zaangażowaniu dyrektora Zespołu, dr n. med. Z. Obuszki oraz zastępcy dyrektora ds. Lecznictwa doc. dr hab. M. Wawrzkiewicza, a także zastępcy dyrektora ds. administracji J. Bartysia, zorganizowano Pododdział Brachyterapii, a w 1986 r. II Oddział Ginekologii Onkologicznej i III Oddział Radioterapii. Część z wymienionych oddziałów zlokalizowano w pomieszczeniach budynku szpitala zajmowanego dotychczas przez położnictwo i ginekologię.

 

W 1988 r. Wojewódzka Przychodnia Onkologiczna przeniesiona została do nowej siedziby. Zwiększenie liczby gabinetów specjalistycznych ułatwiło dostęp chorym do specjalistów wszystkich dziedzin onkologii. Przychodnię wyposażono w nowoczesną pracownię radiologiczną dysponującą także gabinetem badań ultrasonograficznych i mammograficznych. Ponadto uruchomiono blok operacyjny do małych zabiegów chirurgicznych oraz pełnoprofilowy gabinet endoskopowy.

 

W 1991 r. stanowisko dyrektora Specjalistycznego Zespołu Onkologicznego objął lek. med. Marek Pudełko. W ramach dalszego rozwoju Ośrodka zakupiono nowy selektron, wycofując ostatecznie z brachyterapii źródła radowe. Wprowadzone zostają standardy postępowania leczniczego w najczęściej występujących nowotworach złośliwych. Kontynuowano stałą współpracę z mass mediami na temat pierwotnej i wtórnej profilaktyki chorób nowotworowych.

 

 

16 czerwca 1993 r. zmieniono nazwę Ośrodka na Dolnośląskie Centrum Onkologii, a w czerwcu 1994 r. oddziały ginekologiczno-położnicze ostatenicze zostały przeniesione z terenu Ośrodka przy pl. Hirszfelda. Rozpoczęto wstępne prace nad adaptacją opuszczonych pomieszczeń. Zaplanowano 100-łóżkowy oddział chirurgii onkologicznej z czterema stołami operacyjnymi i 50-łózkowy oddział chemioterapii.

 

W tym samym roku rozpoczęto budowę kolejnego pomieszczenia przeznaczonego dla przyspieszacza liniowego wysokoenergetycznego. Zainicjowana została długoterminowa współpraca z wydziałem Zdrowia Urzędu Miejskiego w zakresie finansowania badań przesiewowych dotyczących raka sutka, szyjki macicy i jelita grubego. Dalszym efektem tej współpracy były "Dni Onkologiczne" na terenie miasta Wrocławia.

 

Wrocławski Ośrodek Onkologiczny systematycznie wzbogacał się o nową aparaturę medyczną. W 1985 r. zakupiono przyspieszacz liniowy Neptun 10, w 1986 r. bombę kobaltową Theratron 780 i Selektron LDR, a w 1987 r. wprowadzono komputerowe planowanie leczenia w telegammaterapii. W roku 1990 zakupiono symulator do planowania leczenia, a w 1991 drugi Selektron LDR. Laboratorium diagnostyczne wzbogaciło się, między innymi, o analizator biochemiczny i hematologiczny. było to możliwe dzięki inwencji z-cy dyrektora ds. administracji, J. Bartysia. W roku 1987 w Ośrodku powstał Zakład Epidemiologii Nowotworów, który w sposób naukowy zaczął opracowywać dane na temat zachorowań z terenu Dolnego Śląska. Opublikowano ponad 30 prac naukowych, a także przedstawiono uzyskane dane na kongresach, sympozjach krajowych i zagranicznych w Hamburgu oraz Ottawie. W krótkim czasie Dolnośląski Rejestr Nowotworów, pod kierownictwem mgr J. Błaszczyka, osiągnął dużą wiarygodność gromadzonych informacji, co spowodowało przyjęcie go do Międzynarodowego Stowarzyszenia Rejestrów Nowotworowych (ACR) w Lyonie. Dane Rejestru zostały opublikowane w tomie VI Cancer Incidence in Five Continents.

 

Wrocławski Ośrodek Onkologiczny od wielu lat włączony jest w proces nauczania onkologii klinicznej na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Medycznego. W 1981 r. w Ośrodku rozpoczął działalność Zakład Onkologii AM, którego kierownikiem został doc. dr hab. Aleksy Woźniewski. 

 

Aktualnie Dolnośląskie Centrum Onkologii posiada 355 łóżek, w tym 80 chirurgicznych, 119 radioterapii, 44 chemioterapii oraz 108 ginekologii onkologicznej. Kadrę stanowi 141 lekarzy.

 

Mówiąc o wrocławskim Ośrodku należy szczególnie podkreślić zasługi ludzi, którzy stworzyli podwaliny onkologii na Dolnym Śląsku, a następnie wiele lat przepracowali w dobrze zorganizowanym i prężnie działającym Ośrodku Onkologicznym. W pierwszym rzędzie należy wymienić spośród nich nieżyjących już: dr med. Józefa Filipczyka, doc. dr hab. Aleksego Woźniewskiego, dyrektora ds. ekonomiczno-eksploatacyjnych Janusza Bartysia i prof. dr hab. Mariana Wawrzkiewicza.

 

Pamiętać należy także o nieżyjących już lekarzach, będących długoletnimi pracownikami Ośrodka. Byli to lekarze: Edward Kozak, Michał Skurzok, Władysław Stocki, Zygmunt Dudek, Barbara Żółczyńska-Kasperowicz, Romuald Dubowik, Stanisław Szypiłło, Jerzy Jaskólski, a także dr med. Aleksander Zaniewski, Jerzy Adamczak i Jan Domagła.

 

---

Dr n. med. Józef Filipczyk - członek honorowy Polskiego Towarzystwa Onkologicznego, studiował na Uniwersytecie Karola w Pradze, tam promowany na doktora nauk medycznych 22.VII.1939 roku. Dyplom lekarski nostryfikował na Wydziale Lekarskim AM w Gdańsku w roku 1946. W latach 1948 - 1954 pracował w Instytucie Onkologii w Gliwicach jako st. asystent, potem adiunkt. W 1954 r. otrzymał tytuł specjalisty onkologa i został przeniesiony służbowo do Wrocławia w celu zorganizowania Wojewódzkiego Ośrodka Onkologicznego, którego był dyrektorem. Pełnił funkcje konsultanta ds. onkologii w województwach zielonogórskim i koszalińskim, a od 1958 r. był konsultantem na terenie Wrocławia i województwa wrocławskiego. Przewodniczył wrocławskiemu oddziałowi Polskiego Towarzystwa Onkologicznego. Pełnił funkcję zastępcy dyrektora ds. onkologii od 1967 r. do chwili przejścia na emeryturę.

Doc. dr hab. n. med. Aleksy Woźniewski - członek honorowy Polskiego Towarzystwa Onkologicznego i Towarzystwa Chirurgów Polskich. Ordynator Oddziału Chirurgicznego Zespołu Onkologicznego od 1.03.1954 do 1983 roku, kierownik Zakładu Onkologii Akademii Medycznej w latach 1981 - 1983. Dyplom lekarza uzyskał 29 marca 1940 r. na wydziale Lekarskim Uniwersytetu warszawskiego, stopień naukowy doktora otrzymał w 1951 r. w Akademii Medycznej w Łodzi, a habilitował się w 1971 r. we wrocławskiej Akademii Medycznej. Od roku 1956 specjalista chirurg, a od 1959 - onkolog. W latach 1941 - 1947 pracował jako lekarz ogólny, a następnie od 1947 do 1954 roku jako asystent II Kliniki Chirurgicznej w Łodzi. Od 1954 r. był ordynatorem Oddziału Chirurgicznego we Wrocławskim Ośrodku Onkologicznym. Jako samodzielny pracownik nauki był członkiem Rady Naukowej Instytutu Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie w Warszawie.

 

---