MENU
Cmentarz Żydowski we Wrocławiu. Na nagrobku gwiazda Dawida symbolizująca przynależność narodową.

Dodał: Dawid Galus° - Data: 2015-05-16 08:19:39 - Odsłon: 1169
06 czerwca 2014

Data: 2014:06:06 11:27:55   ISO: 400   Ogniskowa: 39 mm   Aparat: Canon EOS 450D   Przysłona: f/7.1   Ekspozycja: 1/80 s  

SYMBOLIKA NAGROBKÓW
Od czasów biblijnych, w tradycji żydowskiej istnieje nakaz zaznaczania miejsc pochówku zmarłych. Łączy się to zarówno z czczeniem pamięci zmarłego, jak też z koniecznością zaznaczania miejsca, które mogłoby narazić wiernych na skalanie się poprzez mimowolny choćby kontakt z umarłym. Pierwszymi formami nagrobków były przydrożne kurhany, na które każdy przechodzący miał obowiązek dołożyć kolejny kamień. Z tego obyczaju do dziś pozostał zwyczaj układania na grobach małych kamyków. Z czasem wykształciły się trzy typy architektury sepulkralnej: ohel, czyli "namiot", niewielki budynek drewniany lub murowany, we wnętrzu którego znajduje się jeden lub kilka grobów; sarkofag - półkolisty, albo swym kształtem nawiązujący do domu o spadzistym dachu; jednak najczęstszą formą nagrobków żydowskich jest macewa - pionowo ustawiona kamienna płyta, prostokątna albo zakończona u góry łukiem lub trójkątem. Przestrzeń tych zwieńczeń jest zazwyczaj bogato zdobiona płaskorzeźbami, mającymi poprzez wykorzystanie symboli określić cechy zmarłego, niekiedy jego imię, a czasem zawód, jakim parał się za życia. W efekcie biblijnego surowego zakazu przedstawiania postaci ludzkiej, w sztuce i rzemiośle żydowskim wykształcił się system metaforycznych znaków, dzięki którym jesteśmy w stanie znaleźć klucz do zrozumienia aluzji zawartych w zdobieniach, w tym także płaskorzeźbach nagrobkowych.
Najczęstszymi symbolami wykorzystywanymi w nich są te, które dotyczą religijności zmarłego, a także jego miejsca w społeczności gminy. Do tych motywów należą:

- Dłonie ujęte w geście kapłańskiego błogosławieństwa. Znajdują się na nagrobkach osób z rodu kapłanów (kohenów), w czasach świątynnych spełniających ofiary w Przybytku. Po upadku Świątyni wykuwano je na grobach zmarłych noszących nazwiska pochodzące od tej funkcji - np. Kohen, Kagan, Cohen, Kaganowicz, Kon.

- Dłoń z dzbanem, lub dzban i misa. Symbolem takim oznaczano groby pokolenia lewitów, do których należało obmywanie rąk kapłanom.

- Dłoń wrzucająca monetę do puszki ofiarnej, skarbonka z wsuniętą monetą to motyw z grobu człowieka dobroczynnego, wspomagającego zarówno gminę, jak też ubogich, szczodrze rozdającego jałmużnę.

- Dłoń z piórem może symbolizować sofera, czyli pisarza zajmującego się przepisywaniem zwojów Tory, sporządzaniem mezuz, tefilin oraz ketub, aktów zawarcia małżeństwa.

- Przyrządy do obrzezania widnieją na nagrobkach mohelów, dokonujących obrzędu brit mila, wprowadzającego dziecko do społeczności żydowskiej.

- Otwarta szafa wypełniona książkami to symbol rabina, człowieka uczonego lub autora rozpraw religijnych.

- Częstym elementem zdobiącym nagrobki jest korona, mająca wiele znaczeń, bo symbolizuje zarówno Torę, może więc znajdować się na grobie pobożnego mędrca lub rabina; może być Koroną Dobrego Imienia, świadczy wówczas o wyjątkowej szlachetności zmarłego; jest również aluzją do ojca rodziny, głowy (korony) domu.

- Winne grono, winorośl - podobnie jak Gwiazda Dawida (Magen Dawid) symbol Izraela, a także bogactwa (również duchowego) pochowanej osoby.

- Świece najczęściej występują na grobach kobiet, gdyż do ich obowiązków religijnych należy zapalanie i błogosławienie świec w wieczór szabatu. Złamane świece, pochodnie pochylone w dół to symbol śmierci, zagaśnięcia światła życia. Symbolem śmierci może być obraz tonącego statku, złamane drzewo, strzaskana kolumna.

Wśród motywów nagrobkowych często występują zwierzęta. Mają one wiele znaczeń, gdyż mogą być nawiązaniem do biblijnych symboli plemion Izraela, jak też odnosić się do imienia zmarłej osoby. Najczęstsze z nich to:

- lew (Lejb, Arie, Jehuda a także Leon),

- niedźwiedź (heb. Dow, jid. Ber, Bernard),

- ptak (heb. Cypora, jid. Fejga) ,

- owca (Rachela).

Obok tych realnych zwierząt występują istoty mityczne, legendarne lub takie, których znaczenie jest związane z mistyką i ezoteryką kabalistyczną. Do nich należy obraz Lewiatana, morskiego potwora, którego mięso spożywać będą Sprawiedliwi po przyjściu Mesjasza. Przedstawiany jest najczęściej jako zawinięty w pętlę wąż, połykający własny ogon. Według tradycji żydowskiej symbolizuje on wieczność i nieśmiertelność ludzkiej duszy. Szkrzydlate gryfy, orły są związane z pojęciami potęgi Boga, często przedstawiane są w pozycji heraldycznej, wspierając się o otwarte księgi, korony, zwoje Tory, lub kartusze z inskrypcjami. Ptaki, oprócz podanego wcześniej znaczenia, symbolizują duszę ulatującą do nieba, podobne znaczenie może mieć wyobrażenie motyla.
Leżące zgodnie obok siebie lwy i jagnięta to cytat z Izajasza o rajskim pokoju, jaki nastąpi z nadejściem Mesjasza.

Fakt, że tradycyjna symbolika dekoratorska powstała dzięki temu samemu źródłu jakim jest Biblia i Talmud, spowodował, że podobne elementy zdobnicze występują we wszystkich krajach diaspory żydowskiej. Te same ornamenty, choć przedstawione w różny sposób, bo zgodnie ze stylem panującym na obszarze, na którym powstały, niosą te same znaczenia i mogą być w podobny sposób odczytane.

Tekst pochodzi z portalu Diapozytyw, należącego wcześniej do Instytutu Adama Mickiewicza.
Tekst zamieszczony obok pochodzi z książki "Historia i kultura Żydów polskich. Słownik", autorstwa Aliny Całej, Hanny Węgrzynek i Gabrieli Zalewskiej, wydanej przez WSiP, źródło: - FM

  • /foto/42/42444m.jpg
    2004
  • /foto/43/43075m.jpg
    2004
  • /foto/43/43079m.jpg
    2004
  • /foto/19/19221m.jpg
    2004
  • /foto/51/51850m.jpg
    2005
  • /foto/4440/4440837m.jpg
    2005
  • /foto/49/49767m.jpg
    2005
  • /foto/49/49879m.jpg
    2005
  • /foto/137/137357m.jpg
    2006
  • /foto/4663/4663769m.jpg
    2014
  • /foto/4596/4596103m.jpg
    2014
  • /foto/4598/4598137m.jpg
    2014
  • /foto/4756/4756718m.jpg
    2014
  • /foto/4906/4906529m.jpg
    2014
  • /foto/5903/5903467m.jpg
    2014
  • /foto/5919/5919667m.jpg
    2014
  • /foto/4626/4626577m.jpg
    2014
  • /foto/4650/4650936m.jpg
    2014
  • /foto/4650/4650963m.jpg
    2014
  • /foto/4653/4653794m.jpg
    2014
  • /foto/4699/4699090m.jpg
    2014
  • /foto/4888/4888988m.jpg
    2014
  • /foto/4889/4889214m.jpg
    2014
  • /foto/5458/5458358m.jpg
    2014
  • /foto/5458/5458376m.jpg
    2014
  • /foto/5458/5458381m.jpg
    2014
  • /foto/5458/5458382m.jpg
    2014
  • /foto/5458/5458383m.jpg
    2014
  • /foto/5458/5458384m.jpg
    2014
  • /foto/5458/5458387m.jpg
    2014
  • /foto/5458/5458390m.jpg
    2014
  • /foto/5458/5458394m.jpg
    2014
  • /foto/5458/5458395m.jpg
    2014
  • /foto/5458/5458397m.jpg
    2014
  • /foto/5458/5458398m.jpg
    2014
  • /foto/5458/5458399m.jpg
    2014
  • /foto/5458/5458879m.jpg
    2014
  • /foto/5458/5458880m.jpg
    2014
  • /foto/5458/5458881m.jpg
    2014
  • /foto/5458/5458882m.jpg
    2014
  • /foto/5458/5458885m.jpg
    2014
  • /foto/5458/5458886m.jpg
    2014
  • /foto/5458/5458890m.jpg
    2014
  • /foto/5460/5460760m.jpg
    2014
  • /foto/5460/5460762m.jpg
    2014
  • /foto/5460/5460775m.jpg
    2014
  • /foto/5460/5460776m.jpg
    2014
  • /foto/5460/5460780m.jpg
    2014
  • /foto/5460/5460781m.jpg
    2014
  • /foto/5460/5460782m.jpg
    2014
  • /foto/5460/5460788m.jpg
    2014
  • /foto/5460/5460789m.jpg
    2014
  • /foto/5460/5460793m.jpg
    2014
  • /foto/5460/5460798m.jpg
    2014
  • /foto/5293/5293608m.jpg
    2015
  • /foto/5293/5293609m.jpg
    2015
  • /foto/5293/5293616m.jpg
    2015
  • /foto/5293/5293805m.jpg
    2015
  • /foto/5295/5295742m.jpg
    2015

Dawid Galus°

Poprzednie: Symbolika grobów żydowskich Strona Główna Następne: Symbolika grobów żydowskich