Kościół św.Mikołaja to najstarszy kościół złotoryjski wybudowany na górze Mikołaja miejscu, na którym znajdowała się pierwsza osada górników złota. Prawdopodobnie jeden z okręgów w którym wydobywano złoto. Św. Mikołaj jest pierwszym patronem górników Europy Zachodniej (dziś za patronkę uważa się Św. Barbarę) a to stamtąd właśnie Książe Bolesław Wysoki sprowadził kolonistów na swoje ziemie – fachowców od górnictwa złota.
Pierwsza wzmianka źródłowa o Kościele pochodzi z roku 1217. Częściowo zniszczony w czasie wojny 30-letniej. Przebudowany w latach 1591-1595. Od XVII w. był używany przede wszystkim jako świątynia pogrzebowa. W czasie wojen napoleońskich w 1813 r. w kościele znajdował się lazaret. W roku 1834 zamożna rodzina Seibit dobudowała od północy swoje mauzoleum. W 1840 roku pożar zniszczył kościół. Ponownie odbudowano go w l. 1841-1842, wtedy też kościół zmienił wygląd zewnętrzny. Z tego czasu przetrwał wystrój wnętrza – piętrowe empory, drewniana ambona z baldachimem wsparta na jednym filarze oraz ołtarz. Organy z 1842 r. rozebrane zostały po II wojnie światowej. Od XVI w do 1962 r. użytkowany był przez protestantów. W 1964 r. kościół przejęła parafia polsko-katolicka nadając mu wezwanie Św. Krzyża. Kościół został poddany renowacji w l. 1974-1978 i 1982-1988. W roku 2000 kościół odzyskała parafia św. Jadwigi, która przeprowadziła generalny remont i przywróciła pierwotne wezwanie Św. Mikołaja. W chwili obecnej kościół ponownie pełni przede wszystkim rolę świątyni pogrzebowej.
Warto zobaczyć
Najstarsza XIII-wieczna budowla nie zachowała się. Dwa istniejące gotyckie portale pochodzą z XIV stulecia. Okazały portal główny, wykonany częściowo z czerwonego piaskowca posiada misterną dekorację roślinną głowic kolumn i łuków archiwolty. Nad portalem znajduje się rzeźba przedstawiająca czaszkę. Nad nią łaciński napis Momento Mori.
Zachowane na zewnętrznych elewacjach kościoła liczne epitafia i tablice z XVI-XIX w. Do najcenniejszych należą nagrobki całopostaciowe, np. nagrobek pastora Caspara Polo ( z klepsydrą, zmarł z 1512 r.), dwuletniej Barbary Grichner (zm. 1595 r.) i miejscowego historyka Carla Wilhelma Peschela (zm. 1852 r.) XVII-wieczny cenotaf poświęcony Janowi Zygmuntowi Steimbergowi.
Kościół otacza cmentarz, na którym znajduje się 14 mauzoleów rodzinnych. Pochodzą one z XIX w. i mają klasycystyczne, neoromańskie i neogotyckie fasady. Na murze cmentarnym liczne tablice i epitafia.
[dariuszfaranciszek wg ]