WAŻNIEJSZE DATY Z DZIEJÓW LEGNICY
WAŻNIEJSZE DATY Z DZIEJÓW LEGNICY
Ok. 4000 lat p.n.e. Najstarsze ślady pobytu człowieka na terenie współczesnej Legnicy
VIII-X w. n.e. Budowa grodu obronnego, prawdopodobnie jako ośrodka jednego z państewek plemiennych na Śląsku, na miejscu dzisiejszego zamku.
1149 Po raz pierwszy w dokumencie Bolesława Kędzierzawego, zwierzchniego księcia Polski, dotyczącym kaplicy grodowej św. Benedykta, pojawiła się nazwa Legnicy
1175 Gród legnicki rozwija się jako ośrodek administracyjno-obronny.
1202 początek XIII w. Pierwsza wzmianka o kasztelanie legnickim. Na rozwój Legnicki dodatnio wpływa górnictwo złota, kwitnące w zachodniej części. Dolnego Śląska. Istnieją tu młyny wodne, mennica (druga po Wrocławiu na Śląsku), 3 kościoły parafialne, dwór biskupi.
Początek XIII w. Książe śląski, Henryk Brodaty, władca większości ziem polskich, wzniósł murowany zamek na miejscu grodu.
1241 Bitwa z Mongołami na przedpolu Legnicy. Śmierć księcia Henryka Pobożnego. Zamek nie poddał się, ale miasto zniszczono.
1242 Legnica stała się stolicą jednego z księstw dzielnicowych na Śląsku. Linię Piastów legnickich zapoczątkował syn księcia Bolesława Rogatki, Henryk Brzuchaty.
1252 Pierwsza wzmianka o wójcie legnickim Radwanie, rycerzu polskim. Miasto rządzi się prawem polskim. Wytyczono szachownicową sieć ulic.
Schyłek XIII w. W mieście istniały 3 kościoły parafialne i klasztory dominikanów oraz franciszkanów, szpital św. Mikołaja, schroniska dla kobiet samotnych, szkoły parafialne, łaźnia.
1309 Szkoła parafialna św. Piotra podniesiona została do rangi szkoły średniej.
1329 Książę Bolesław III uznał zwierzchnictwo Korony Czeskiej. Upadek autorytetu władzy książęcej.
XIV w. Rozkwita handel i rzemiosło. Budowa ratusza, nowych kościołów, wodociągów, murów obronnych. Bogaci mieszczanie stają się bankierami książąt.
Ok. 1345 W mennicy legnickiej wybito pierwszą na ziemiach polskich złotą monetę jako płatniczy środek obiegowy.
XV w. Żywe stosunki handlowe Legnicy z Polską. Mieszczanie uzyskują liczne przywileje od króla Kazimierza Jagiellończyka. Na Uniwersytecie Krakowskim studiuje więcej młodzieży z Legnicy niż z Warszawy i Wilna.
1454 Wielkie powstanie pospólstwa miejskiego przeciwko uciskowi patrycjatu.
XVI w. W następstwie nowych prądów kulturowych i religijnych nastąpiła sekularyzacja instytucji i majątków kościelnych. Piastowie legniccy odzyskali utraconą w połowie XIV w. przewagę nad miastem. Groźba najazdu tureckiego na Śląsk zmusza do wielkich wydatków na obronę. Po trzech latach działalności upadł pierwszy na Śląsku uniwersytet założony 1526 r. Powstały pierwsze drukarnie.
1618-1648 Wojna trzydziestoletnia sprowadza na miasto liczne kontrybucje; przymusowa rozbudowa fortyfikacji, epidemie i pożary doprowadzają Legnicę do upadku. Młodzież legnicka kształci się w sławnym gimnazjum w Toruniu.
1675 Śmierć księcia Jerzego Wilhelma, ostatniego potomka śląskich Piastów. Księstwo legnicko-brzeskie przeszło pod bezpośrednią władzę cesarzy niemieckich. Nastąpił okres kontrreformacji i ucisku religijnego protestantów.
Początek XVIII w. Miasto rozbudowywuje się, powstają liczne nowe budynki sakralne i świeckie, m.in. Akademia Rycerska, Kolegium Jezuickie, klasztor Bernardynów, przebudowano po pożarze zamek.
1741 Legnica wraz ze Śląskiem przechodzi pod panowanie pruskie, co wiąże się z likwidacją samorządu miejskiego. Powstanie pierwszych manufaktur.
1806-1813 Wojny napoleońskie. Przeniesienie do Legnicy z Głogowa władz administracyjnych drugiej instancji dla pn.-zach. części Śląska.
1841 Legnica uzyskała pierwsze połączenie kolejowe z Wrocławiem.
1844-1871 Rozbudowa dróg bitych i budowa dalszych linii kolejowych ożywiła miasto. Wybudowano teatr, szkołę przemysłową, gimnazjum, szpital. Wprowadzono oświetlenie gazowe (1861 r.), opracowano plan rozbudowy przedmieść.
1872-1900 Szybki rozwój Legnicy. Przyłączono obszerne tereny na prawym brzegu Kaczawy, łącząc je nowymi mostami z historyczną częścią miasta. Powstają obiekty wojskowe oraz budynki banku, dworca kolejowego, szkół, zakładów opiekuńczych. Wyrastają nowe dzielnice kilkupiętrowych kamienic czynszowych. Miasto otrzymało nowe urządzenia wodno-kanalizacyjne, komunikację tramwajową oraz oświetlenie elektryczne.
1901-1914 Budowa nowego ratusza, budynków użyteczności publicznej, urządzeń sportowych. Obok tradycyjnych gałęzi przemysłu spożywczego, włókienniczego i muzycznego, zaczyna rozwijać się przemysł maszynowy.
1914-1918 Pierwsza wojna światowa. Zastój gospodarczy.
1919-1938 Masowe bezrobocie w wyniku kryzysu ekonomicznego. Powstają pierwsze bloki mieszkalne ze środków publicznych i dzielnice domków jednorodzinnych na peryferiach miasta. Rozbudowa węzła kolejowego.
1939-1944 Przemysł Legnicy nastawiono na produkcję zbrojeniową.
9 II 1945 Zwycięskie wojska radzieckie I Frontu Ukraińskiego marszałka Koniewa – 6 armia gen. Leitenanta Głuzdowskiego i 3 armia pancerna gen. Pułkownika Rybałki – po przekroczeniu Odry w rejonie Malczyc i Ścinawy złamały opór wojsk hitlerowskich i po wielogodzinnym boju opanowały opustoszałą Legnicę. Szybki przebieg operacji uchronił miasto od większych zniszczeń. Front ustabilizował się w odległości 20 km na pd. zachód od granicy miasta. Do momentu kapitulacji III Rzeszy Legnica stanowiła oparcie dla wojsk radzieckich.
4-6 IV 1945 Przemarsz przez miasto części jednostek 2 Armii WP na stanowiska nad Nysą Łużycką w ramach działań I Frontu Ukraińskiego wojsk radzieckich.
25 IV 1945 Pierwsi przedstawiciele władz polskich rozpoczynają urzędowanie w budynku przy ul. 1-go Maja 13.
KARTUZY – PRZYBKÓW
Ul. Wrocławska – ul. II Armii WP – osiedle M. Kopernika – ul. Gen. Świerczewskiego Bielany – Nowy Dwór – Przybków
Jest to trasa o długości ponad 5 km, biegnąca w górę rzeki Kaczawy przez najnowsze dzielnice i osiedla, częściowo terenami niezabudowanymi.
Prawie trzecia część obszaru administracyjnego Legnicy (ok. 1140 ha) położona jest na prawym, wschodnim brzegu Kaczawy. Historyczna nazwa najstarszej części dzielnicy, usytuowanej bezpośrednio w sąsiedztwie dwóch mostów, pochodzi od klasztoru kartuzów, ufundowanego w 1423 r. przez księcia legnicko-brzeskiego, Ludwika II. Klasztor będący w XV w. żywym ogniskiem kultury, zburzony został w 1574 r. Jedyną pamiątką po kartuzach pozostał kultywowany od średniowiecza zwyczaj rozdawania w Wielki Piątek licznie przybyłym ubogim po bochenku chleba, śledziu i groszu, który kontynuowali także później urzędnicy książęcy i cesarscy do XVIII w.
Przez tereny prawobrzeżnej Legnicy już we wczesnym średniowieczu biegły ważne szlaki komunikacyjne w kierunku wschodnim do Wrocławia i południowym do Jawora. W 1871 r. mieszkało tutaj zaledwie 2500. Po 1873 r., kiedy Kartuzy włączono do obszaru administracyjnego miasta, zaczął się szczególnie silny rozwój przestrzenny nowej dzielnicy, zwłaszcza w kierunku wschodnim i południowym.
Do 1945 r. mieszkali tu przede wszystkim pracownicy kolei oraz robotnicy zatrudnieni w rozwijającym się szybko przemyśle rolno-spożywczym, ponieważ sąsiednie, urodzajne tereny dostarczały obfitego surowca. Te tradycje przemysłowe dzielnicy są kontynuowane. Od 1947 r. przy ul. Wrocławskiej 211 istnie Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego. Kartuzy są dzielnicą, w której najwcześniej po wojnie rozpoczęto nowe inwestycje budownictwa mieszkaniowego. Po 1970 r. zarzucono koncepcję rozbudowy miasta w oparciu o już istniejące założenia urbanistyczne i rozpoczęto tutaj budowę nowych osiedli.
Wędrówkę najlepiej rozpocząć od placu Wilsona. Przechodząc odcinek ul. Wrocławskiej z zachowanymi tutaj jeszcze częściowo skromnymi kamienicami klasycystycznymi z początku XIX w., dochodzimy do mostu na Kaczawie z 1881 r. Pierwszy murowany z cegły i kamienia powstał tu już w XV w. Obok mostu, po lewej stronie rzeki barokowa figura kamienna św. Franciszka Ksawerego z XVIII w.
Ok. 300 m w dół rzeki, przy ul. Marchlewskiego, widać drugi most trój przęsłowy z 1904 r, najokazalszy obiekt tego typu w mieście. Po przeciwnej stronie Kaczawy wznosi się malowniczo usytuowany, o harmonijnie skomponowanej bryle, neogotycki kościół św. Jacka Odrowąża z lat 1903-08, zbudowany wg projektu J. Mossfeldta. Wieża z zegarem i strzelistą iglicą kryta jest blachą miedzianą, jej wysokość sięga 73 m.
Na wschód od kościoła przy ul. Kamiennej budynek szkoły, pochodzący z końca XIX w., w którym 4 września 1945 r, inaugurowano pierwszy rok szkolny w wyzwolonej Legnicy. Fakt ten przypomina tablica pamiątkowa na zewnętrznej ścianie budynku. Po przeciwnej stronie mostu od strony rzeki, przy ul. Krętej, bocznej II Armii Wojska Polskiego rozciąga się rozległy kompleks zabudowań Dolnośląskich Zakładów Przemysłu Owocowo-Warzywnego. Zmechanizowane i zautomatyzowane zakłady osiągają świetne wyniki produkcji i znajdują się w czołówce krajowej producentów tej branży, np. tylko w 1975 r. wyprodukowano ok. 7 mln litrów wina.
Dalej idziemy w kierunku południowo-wschodnim ul. II Armii Wojska Polskiego, niegdyś Sądową, ponieważ w dawnych czasach znajdowało się tu miejsce kaźni przestępców. Za nami po lewej stronie ul. Wrocławska i historyczny ośrodek Kartuz z zabudową z przełomu XIX/XX w.
Przy ul. Rzemieślniczej, odchodzącej od ul. II Armii Wojska Polskiego bryła neogotyckiego kościoła św. Trójcy, zbudowanego w latach 1902-04 wg projektu A. Langnera.
Przy zbiegu ul. II Armii Wojska Polskiego z rozpoczynającą się tutaj ul. Gen. Świerczewskiego, biegnącą w kierunku południowym, w lewo wzdłuż ul. Moniuszki, ciągną się nowe bloki mieszkalne z lat sześćdziesiątych.
Na wprost, w kierunku wschodnim pomiędzy ul. Wrocławską i ul. Gen. Waszkiewicza budowane jest 1970 r. wg projektu B. i K. Klimczewskich osiedle mieszkaniowe im. M. Kopernika dla 24 000 mieszkańców. Przy ul. Gen. Waszkiewicza, prowadzącej do Koskowic, wznoszą się budynki z początku XX w., mieszczące dwie szkoły podstawowe. Na elewacji jednej z nich tablica pamiątkowa Józefa Jeziorkowskiego (1767-1856), znakomitego pedagoga Księstwa Warszawskiego, działającego także w Legnicy, który zmarł na przedmieściu Kartuz. Dzielnica, której osią podłużną jest ul. Świerczewskiego należy do najmłodszych, powstałych dopiero po I wojnie światowej.
Od strony zachodniej, pomiędzy ul. Gen. Świerczewskiego i Kaczawą osiedle Bielany wybudowane na gruntach dawnego folwarku miejskiego. Po stronie wschodniej w kierunku ul. Gen. Waszkiewicza postępuje szybko budowa dużego osiedla domków jednorodzinnych. Wśród zabudowy osiedla Bielany na uwagę zasługują oryginalnie rozplanowane w duchu tradycyjnej architektury domy wzdłuż ul. M. Buczka, do której dojść można skręcając za zachód ul. Staszica lub ul. Bielańską.
W południowej części ul. Gen. Świerczewskieg, po stronie wschodniej, poniżej ul. Bielańskiej i ul. Okrężnej rozciąga się kompleks zabudowań, w których do jesienie 1945 r. mieściła się siedziba władz wojewódzkich Dolnego Śląska oraz funkcjonowała drukarnia pierwszego w Legnicy polskiego dziennika „Pionier”. Fakty te przypominają tablice pamiątkowe, z których jedna umieszczona została na ścianie bloku w pobliżu skrzyżowania ul. Gen. Świerczewskiego i ul. Bielańskiej.
Po tej samej stronie ul. Gen. Świerczeskiego niewielki park, a dalej szkoła – pomnik Tysiąclecia. Przy końcu zabudowań ul. Gen. Świerczewskiego skręcamy prawie pod kątem prostym na zachód ul. Zamiejską, wzdłuż rozbudowywującego się osiedla domków jednorodzinnych i ogródków działkowych. Przy końcu osiedla wśród pól ul. Zamiejska łączy się z ul. Nowodworską, biegnącą w kierunku południowym przez tereny istniejących tu jeszcze do II wojny folwarków legnickich. Obie ulice w wyniku przebudowy stały się nowoczesną arterią komunikacyjną na południe, odciążając biegnącą równolegle do ul. Nowodworskiej, po przeciwnej stronie Kaczawy, ul. Jaworzyńską.
W części ul. Nowodworskiej nad Kaczawą rozciąga się park podworski, ze znajdującym się w nim neoklasycznym pałacem z mansardowym dachem, krytym dachówką, z okazałym portalem od strony północnej. Po przeciwnej stronie wznoszą się budynki istniejącej tu niegdyś cukrowni z XIX w. obecnie magazyny.
Ul. Nowodworska kończy się przy ul. Jaworzyńskiej, biegnącej stąd w stronę autostrady, w kierunku na Jawor i Legnickie Pole. W kierunku południowym, w pobliżu Kaczawy i jej odnóg rozciąga się dawna wieś Przybków, wymieniona po raz pierwszy w dokumencie z XIII w. Po 1970 r. włączona został do obszaru administracyjnego Legnicy. Przy wjeździe na teren Przybkowa piętrowy budynek przebudowany dla potrzeb szkoły rolniczej. Na frontowej ścianie budynku tablica pamiątkowa, poświęcona pułk. Dezyderemu Chłapowskiemu, który na czele pułku szwoleżerów gwardii napoleońskiej, sławnego z szarży pod Somosierrą, stoczył w pobliżu, nad Kaczawą, zwycięską walkę z jazdą pruską 27 maja 1813 r.
Powrót do śródmieścia najlepiej odbyć autobusem linii 3, co umożliwia poznanie ul. Jaworzyńskiej, drugiej arterii wylotowej z miasta w kierunku południowym.
Cmentarz komunalny (ul. Wrocławska)
Dojazd: autobusy nr 2 i nr 10.
Dawne cmentarze parafialne położone poza średniowiecznymi murami obronnymi uległy likwidacji z początkiem XIX w. W 1822 r. założono jeden wspólny cmentarz dla wszystkich wyznań chrześcijańskich przy ul. Wrocławskiej, na prawym brzegu Kaczawy, w odległości ok. 1,5 km od śródmieścia. W starej części cmentarz komunalnego znajduje się elektryczna kaplica z 1865 r. Obok niej krematorium, w którym podczas II wojny światowej palono zwłoki więźniów z obozu koncentracyjnego w Gross Rosen (Rogoźnica), w pobliżu Jawora. Przypomina o tym tablica pamiątkowa na ścianie kaplicy. W marcu 1944 r. spalono w krematorium legnickim zwłoki 10 lotników alianckich, wśród nich Polaka, kpt. Włodzimierza Kolanowskiego, z grupy 50 jeńców zbiegłych z obozu w Żaganiu i zamordowanych przez gestapo.
Na cmentarzu komunalnym spoczywa ok. 1300 oficerów i żołnierzy radzieckich, którzy oddali swoje życie w walkach o wyzwolenie Legnicy i Dolnego Śląska w 1945 r. Pomnik zbudowany w 1972 r. jest wyrazem hołdu społeczeństwa polskiego dla poległych bohaterów.
Fragmenty przewodnika Legnica i okolice –Sport i Turystyka –Warszawa Lata 70 te.
