Odkrycie tego niesamowitego detalu architektonicznego było swego czasu prawdziwą sensacją archeologiczną.
Odkrycia dokonano w 1962 roku, gdy rozbierano zniszczone magazyny dobudowane do Arsenału wrocławskiego.
Znaleziono wtedy nadproże, które miało na drugiej stronie romańską płaskorzeźbę.
Sama nazwa tympanon fundacyjny oznacza przedstawienie wizerunków fundatorów danej budowli nad wejściem do niej. Tympanon klasyczny miał formę trójkąta, romański był półkolisty lub ostrołukowy.
Kogo wizerunki mamy, więc wyrzeźbione na tym tympanonie, który pełniąc inną rolę przed jego znalezieniem został ściosany na końcach?

Zdjęcie nr 1

W części środkowej zamknięty w symboliczną ramę - mandrolę góruje Chrystus. Siedzi on na tęczy a prawą ręką wykonuje gest błogosławieństwa. W lewej ręce trzyma otwartą księgę.
Po lewej stronie Chrystusa znajduje się książę Bolesław IV Kędzierzawy, stwierdzono to napisie, jaki znajduje się nad jego głową- bOLEZIA. Aby umieścić go czasie i przestrzeni dodam, że był on synem Bolesława Krzywoustego i brał udział w „awanturze” zwanej rozbiciem dzielnicowym Polski. Po śmierci ojca otrzymał w dziedziczne władanie Mazowsze z Kujawami. Od 1146 r. był Bolesław zwierzchnim księciem Polski. W latach 1146 - 1163 był także księciem śląskim.
Książę trzyma w ręku model kościoła, na którego dachu jest napis –Bitom. Postać księcia ma niestety zupełnie zniszczoną głowę. Postać za plecami księcia to jego syn Leszek. Jego wizerunek został zniszczony podczas adaptacji tympanonu. Przedstawiony tu kościół to kościół św. Małgorzaty w Bytomiu.
Fundatorem po prawej stronie postaci centralnej jest książę Jaksa. Wywnioskowano to z łacińskiego napisu na obramieniu tympanonu. Cytuję brzmienie napisu –„ Do tej nowej kaplicy wznosi książę swoje dary, takteż czyni Jaksa, Boże przyjmij łaskawie te świątynie”. Jaksa trzyma w dłoniach model świątyni. Model ten z kolei obrazuje kościół św. Michała na Ołbinie. Z tego kościoła pochodzi rzeczony tympanon. Był to niewielki jednonawowy kościółek wznoszący się obok bazyliki Marii i św. Wincentego. Za Jaksą klęczy jego żona Agapeja (Agapia) a wynika to z napisu pod jej postacią. Nietypową cechą tympanonu jest przedstawienie dwóch fundatorów jednocześnie.
Jaksa jest chyba najbardziej znany z tego, że był zięciem Piotra Własta fundatora opactwa na Ołbinie. O samym Jaksie możemy poczytać tutaj - http://1163.miech.pl/st_piw.html . Ciekawym epizodem w jego życiu był udział w wyprawie krzyżowej.
Fundatorzy przedstawiając siebie na tympanonie mieli nadzieję, że przyniesie im to łaskę i zbawienie. Bliskość Chrystusa podkreślała ich wysoką pozycję społeczną i dostojeństwo władzy, która w myśl średniowiecznych założeń pochodziła od Boga.
Obie budowle uwiecznione na tympanonie już nie istnieją.

Następnym razem, więc kiedy będziecie w Muzeum Architektury we Wrocławiu przyjrzyjcie się jeszcze raz temu zabytkowi, którego powstanie datuje się około 1163 roku.

Ja oglądałem ostatnio tympanon podczas targów książki tej zimy.
A tak a propos była tam do kupienia Encyklopedia Wrocławia za 90 zł, oj ja durny pożałowałem kaski.

Opracowano na podstawie artykułu (s. 254) Krystyny Pilch w Kalendarzu Wrocławskim z roku 1972.


Kiciek