Tak naprawdę Pręgierz nie był jedynym elementem "wymiaru sprawiedliwości" jaki zagościł na wrocławskim Rynku. Był Ratusz, szubienica (1515), buda wariatów (1575).
Sam Pręgierz powstał w 1492 roku. Został wykonany z piaskowca i posiadał kształt czworobocznego słupa podtrzymującego pięcioboczną ażurową latarnię, przechodzącą wyżej w ostrosłup o krawędziach zdobionych pełzanką i zakończony rzeźbą figuralną. Wszystko to miało wysokośc około 10 metrów. Pręgierz, podobnie jak dziś wieńczyła figurka kata z mieczem i pękiem rózg zwana Rolandem oraz wiatrowa metalowa chorągiewka z wyciętą na niej literą "W". Sama figurka miała około 70 cm wysokości. Pregierz w części słupowej posiadał metalowe pierścienie do których przywiązywano skazańców. Na słupie Pręgierza, od strony północnej, wyryty był rok jego powstania 1492, a na cokole lata przeprowadzonych remontów: 1607, 1738, 29 IV 1854, 1907. Pozostałe daty remontów i renowacji zostały odnotowane w księgach budowlanych: 1675,1715, 1911.
Ostatnia publiczna egzekucja pod Pręgierzem miała miejsce 12.04.1681 roku na Jakubie Grabińskim, byłym kapitanie armii polskiej. Ostatnia kara chłosty - 1792 i 6.10.1796 rok. Palenie ulotek i paszkwili - VIII 1726.
Elementy metalowe, uchwyty i łańcuchy dla skazańców usunięto w 1848 roku. W 1852 podjęto decyzję o zlikwidowaniu Pręgierza jako obiektu zagrażającego bezpieczeństwu ale nie pozwolił na to Fryderyk Wilhelm IV.
Kolejną znaczącą datą w historii Pręgierza był 10 II 1925 rok i wietrzny dzień kiedy to uszkodzeniu uległa figurka wieńcząca Pręgierz. Przeprowadzono badania i 2.07.1925 roku rada miejska poparła wniosek magistratu z 19.06.1925 o rekonstrukcji zniszczonych części Pręgierza. Do renowacji uzyto piaskowca z kamieniołomów w Czaplach pod Bolesławcem. Model figurki kata wykonał artysta-rzeźbiarz Reinhard Hilger a pozostałych elementów Karl Ulbrich (obydwaj z Wrocławia). Montaż Pręgierza rozpoczęto w listopadzie 1925 roku. Zniszczone ale oryginalne elementy zostały przekazane do Śląskiego Muzeum Sztuki Starozytności we Wrocławiu. W trzon odnowionego Pręgierza wmurowano miedziany pojemnik z dokumentem zawierającym szczegółowe dane z remontu z wyszczególnieniem wprowadzonych zmian.
Pierwszy cios na Pręgierz spadł 9 II 1945 a potem w nocy z 11 na 12 II kiedy to zbombardowany został wrocławski Rynek a kolejne dni dokonały zniszczenia. Pręgierz został poważnie uszkodzony. Finalnie został rozebrany przez pracowników Wydziału Drogowego Zarządu Miejskiego w dniu 15.04.1947 roku. Wtedy to znalziono puszkę o której wyżej wspomniałem. Puszkę przekazano do Muzeum Śląskiego. Przy odbudowie Ratusza i porządkowaniu Rynku gruz po Pręgierzu został wywieziony na wysypisko!
Przez nastepnych kilkadziesiąt lat sprawa postawienia Pręgierza odżywała wielokrotnie z róznych źródeł i inspiracji. W 1980 roku na zlecienie Pracowni Konserwacji Zabytków zlecony został do opracowania projekt Pręgierza a podjął tego się J. Eyssymont. Wrocławski artysta-rzeźbiarz Bohdan Jackiewicz wykonał nastepnie model gipsowy w naturalnych proporcjach. Sprawa " z kopyta" ruszyła dopiero w 1984 roku dzięki Ośrodkowi Telewizyjnemu we Wrocławiu. Program Grażyny Pieczuro pt: "Dopisać losy" poświęcony Pręgierzowi i historii z nim związanych poruszył mieszkańców Dolnego Śląska i do redakcji zaczęły napływać stare rysunki, sztychy, zdjęcia i opracowania poświęcone tej konstrukcji. Archiwum Budowlane udostępniło stare rysunki z owej puszki z 1925 roku. W sprawe wmieszała się partia i z tzw "inicjatywy" KW PZPR powołano Komitet Rewaloryzacji, Obywatelską Radę Rewaloryzacji i Odbudowy Starego Miasta, Przedsiębiorstwo Rewaloryzacji Wrocławia> Bank Polski otworzył specjalne konto na zbiórkę funduszy na wrocławski Rynek. W styczniu 1985 roku Urząd Dzielnicy Stare Miasto zawarł umowę z Oddziałem PP Pracowni Konserwacji Zabytków we Wrocławiu na wykonanie rekonstrukcji Pręgierza. Pręgierz stał się priorytetem wśród gąszcza innych zamówień i zleceń. Pracownia modelarska PKZ wykonała model gipsowy w skali 1 : 1. W lapidarium Muzeum Architektury rozpoznano dwa podstawowe elementy latarni Pręgierza (wymienione w 1925) które porównano z modelem PKZ nie stwierdzając istotnych róznic. W czerwcu 1985 roku poprawiony i ostateczny już model trafił do Pracowni Kamieniarskiej PKZ gdzie przystapiono do budowy z piaskowca dostarczonego bolesławieckich kamieniołomów. Nie było jednak dokumentacji figurki i pomimo licznych poszukiwań materiałow dotyczących tego elementu nie zdecydowano się na odbudowę z powodu braku takowych. We wrześniu 1985 roku pracownicy Pracowni Archeologicznej PKZ odsłonili dawny 500 letni fundament Pręgierza. Był jednak za stary i za słaby na nową konstrukcję i w październiku 1985 został wymieniony na nowy. W skład fundamentu wchodziła stalowa rura stanowiąca szkielet nowego Pręgierza na którą w listopadzie osadzono trzon i resztę konstrukcji. Oficjalnie PKZ przekazał Pręgierz 28 grudnia 1985 roku a jego odsłonięcie nastapiło 30 XII 1985 roku. Kilka lat później dobudowano postać kata czyli Rolanda którego źródłosłów znajdujemy w wyrazie Ruheland czyli symbol wolności i spokoju. Dziś to miejsce spotkań, wypoczynku, zwiedzania, wystaw, wystepów i wspomnień. Kiedyś miejsce kaźni i egzekucji. Ostatni raz nieoficjalnie Pręgierza uzywali hitlerowcy stawiając pod nim żydów i osoby szykanowane za kontakty z Polakami.
bonczek/hydroforgroup/2005 na podstawie artykułu Józefa Milki "Pręgierz Miejski" opublikowanego w "Kalendarzu Wrocławskim 1987"
