…majestatyczne kolumny, wspierające balkon … stanowiące jedynie fragment perły architektonicznej miasta … łatwo pominąć … zdawałoby się … przypięty do nowoczesnej bryły z ekstrawaganckimi czerwonymi żaluzjami i… które jak powieki … wiszą nad szklanymi witrynami … bywa, że jeszcze bardziej … zadziwia to, co przez nie można zobaczyć … niecodzienna forma … wydaje się pozbawia go tożsamości … trudno znaleźć mu swoje miejsce … w czasoprzestrzeni … ni to zabytek … ni nowoczesny twór … trudny do określenia … dzikość, odmienność wydaje się niezbyt trafioną kombinacją … która bardziej zniechęca niż prowokuje do poznania … a szkoda … wchodząc w jego trzewia … osacza nas jego niepowtarzalny klimat … dopiero wtedy … oczarowuje nas ogrom dziedzińca wjazdowego… przepiękne schody prowadzące w tajemnicze rejony … ginące w mroku … kolumny nadające wnętrzu majestatyzmu … romantyczny widok byłego ogrodu … widocznego zza przeszklonych wielkich drzwi … chodząc po salach … zapuszczając się do piwnicy … czuje się ducha dawnych dni … nie wielki wysiłek wyobraźni … dyktuje nam pchające się same w głowę obrazy … wielkich balów … cudownej muzyki … ciekawych ludzi, … którzy tu kiedyś … sporo czasu przed nami … zamieszkujących … bywających … pochłoniętych przez wiry, burze i zwykłe natury przemijanie … warto pójść, zobaczyć … zakłócić ciszę swoimi krokami … wnieść trochę życia pod sklepienia … omieść wzrokiem liczne łuki … i zdumieć się patrząc w twarz rzeźbionej głowie z wyciągniętym językiem … pootulać się chłodem starych sal … pogładzić ręką poręcze … i wyjść pooddychać powietrzem do ogrodu … przenieść się w czasie … posłuchać śpiewu ptaków z zamkniętymi oczami … zanim na powrót wciągną nas … gwar i pośpiech wrocławskich ulic … i kolejny raz zamiast obojętności … poślemy … przechodząc obok … mezaliansu … z tym po stare i klasyczne … z nowoczesną sztuką współcześnie nam panującą …
Stary pałac Hatzfeldtów znajduje się przy ul. Wita Stwosza 30. Budynek powstał z przebudowy rezydencji Piastów brzeskich i oleśnickich znajdujących się w tym miejscu od 1308 roku.
W latach 1714- 1722 nastąpiła rozbudowa w stylu barokowym według projektu Christopha Hackera ( współtwórcy projektu gmachu głównego Uniwersytetu Wrocławskiego). Reprezentacyjny pałac rozbudowany horyzontalnie z bocznymi skrzydłami tworzący plan w kształcie litery „U” stanowi klasyczny przykład architektury barokowej. Za pałacem rozciągał się ogród. Monumentalizm budowli uwydatnia się przez zastosowanie kolumn i pilastrów obejmujących kilka kondygnacji ( wieki porządek), obramowania drzwi i okien były wyraźnie podkreślone. Projekt Hackera opierał się na wzorcach architektury klasycznej, zastosowano kompozycję dynamiczną sprawiającą wrażenie ruchu i niepokoju, dzięki przeciwstawieniu sobie poszczególnych elementów architektonicznych. Kompozycje są dynamiczne, ukształtowane rzeźbiarsko, teatralnie. Dynamizm podkreślają kompozycje złożone z napiętych linii o kształci łuku, często przerywanych, zwielokrotnione pilastry i gzymsy, które przyjmują formę dekoracyjnej wstęgi. Ważną rolę odgrywała dekoracja rzeźbiarska a nawet pełna rzeźba. Postacie przedstawione w ruchu, dramatycznych pozach, podkreślonych rozwianymi szatami, gestem. Podobnie kształtowane są wnętrza o rozczłonkowanych płaszczyznach, wzbogacone rzeźbiarsko-malarskim wystrojem.
Budynek padł w 1760 roku ofiarą wojny siedmioletniej ( spłonął w wyniku ostrzału podczas austriackiego oblężenia). Pałac i znajdujący się obok budynek dawnej kurii książąt olesnickich rozebrano i zbudowano na scalonych działkach nowy klasycystyczny pałac, który uczynił z miejskiej siedziby książęcej rodziny Hatzfeldtów architektoniczną chlubę miasta.
Hatzfeldt to stara niemiecka szlachta wywodząca się z Hesji, później występuje w różnych częściach Niemiec. Początki rodu sięgają X wieku. Od 1748 roku wchodzi w skład książąt Rzeszy.
Na terenie Dolnego Śląska nie sposób nie wyróżnić Melchiora von Hatzfeldt, pierwszego właściciela ziem żmigrodzkich, i również hrabinę Sophię Hatzfeldt-Trachenberg, żonę. Hrabiego Edmunda von Hatzfield-Wildenburg, który słynął z gwałtownego charakteru. Uwolnić się od męża tyrana i zachować należna jej cześć majątku pomógł jej Ferdynand Lassalle. Po śmierci, którego kontynuowała działalność polityczną. Jako wielka zwolenniczka rewolucji zyskała przydomek „ Czerwonej Hrabiny”.
Kolejna rozbudowa rozpoczęła się w 1765 roku na polecenie Franza Adriana von Hatzfeldta ( 1717-1779) i trwała osiem lat do 1773 roku. Autorem pierwszego projektu był Isidore Cannevale francuz włoskiego pochodzenia, ale ostateczne autorstwo przypisuje się książęcemu inspektorowi budowlanemu ( prywatnemu architektowi księcia) - Carlowi Gotthardowi Langhansowi. Początkowo książę uczynił Langhansa jedynie inspektorem budowlanym, a do realizacji projektu Cannevale’a został sprowadzony z Brzegu inżynier Rottengatter.
Książę wysłał Carla Gottharda w podróż do Austrii i Włoch, by zorientował się tam, jak buduje się reprezentacyjne budowle. Zależało mu przede wszystkim na znalezieniu wzoru dla klatki schodowej, która miała robić wrażenie niezapomniane. Tak naprawdę Langhans zmienił nieznacznie koncepcję Cannevalego- projektował głównie wnętrza owego pałacu, ale bryła i rzymsko- renesansowa stylistyka fasady pozostały zgodne z projektem Cannevalego.
Ostateczną formę uzyskał w 1786 roku. Projekt, który okazał się prekursorskim dziełem wczesnego klasycyzmu i neorenesansu we Wrocławiu.
Czegoś takiego nikt wcześniej we Wrocławiu nie wybudował - pałac miał francuski wdzięk, imponował harmonią i majestatem kompozycji.
Odbudowana rezydencja zaliczała się do największych tego typu obiektów nie tylko we Wrocławiu, ale w całym regionie. Zajmowała już całą część kwartału pomiędzy ulicami Krowią a św. Wita. Trzy kondygnacje i niższa ostatnia, czyniło z miejskiej siedziby Hatzfeldtów znaczący element architektury miasta. Zdyscyplinowana elewacja, nawiązująca do najlepszych wzorów włoskich, należała do najwybitniejszych współczesnych realizacji na skalę europejską. Zapoczątkował klasycyzm na Śląsku a jego rokokowe i klasycystyczne wnętrza w wielkimi, jasnymi salami należały do najwspanialszych we Wrocławiu.
Zastosowano w nim porządek architektury antycznej i starożytnej. Trójkondygnacyjny wysoki podpiwniczony budynek, zaprojektowany według wzorców włoskich pałaców. Powyżej gzymsów było poddasze w formie kamiennej balustrady. Fasada miała 19 osi okiennych, obszar wejściowy z balkonem spoczywającym na czterech filarach i tympanonem, nad gzymsem czterospadowy dach pokryty dachówką. Widać dążenie do uzyskania efektu harmonii, zrównoważonej kompozycji i symetrii, przy oszczędnym stosowaniu zdobnictwa. Nad wejściem umiejscowiono czarnego orła Królestwa Pruskiego.
W 1802 roku pałac zakupiło miasto i przeznaczyło na siedzibę władz prowincjonalnych i okręgowych. Część jego pomieszczeń zajmowała Kamera Wojenna i Dominialna, przekształcona w lutym 1809 roku w Rejencje Wrocławską. Na piętrze znajdowały się apartamenty przeznaczone dla członków rodziny książęcej odwiedzającej Wrocław.
Podczas oblężenia Festung Breslau był siedzibą, naczelnika okręgu śląskiego, gaileitera Karla Hanke. W tym okresie został poważnie zniszczony. Na Nowym Targu znajdowała się bateria artylerii, aby ułatwić ostrzał wysadzono wyższe kondygnacje budynku. W styczniu 1945 roku pałac został spalony przez armię radziecką, a zniszczone skrzydło południowe rozebrano. Po wojnie 1946 roku runęła ostatecznie odspojona fasada, przetrwał portyk balkonowy, hal i boczna ściana od ul. Krowiej, cały parter, którego znaczną część rozebrano na cegłę do odbudowy Warszawy. Ocalała jedynie sklepiona sień z zabytkowymi kolumnami oraz sklepienia piwnicy pochodzącymi z wcześniejszej siedziby Piastów.
Ruiny pałacu przez kilkanaście lat po wojnie pełniły role planu zdjęciowego Wrocławskiej Wytwórni Filmów Fabularnych, organizowała tu ujęcia niektórych filmów wojennych, jako miejsce akcji.
Najcenniejsze zachowane fragmenty pałacu to barokowo- klasycystyczny portyk, dawna sień z bogatym wystrojem rzeźbiarskim oraz późnogotyckie filary w jednej z sal zachodniej części budynku pozostałości po rezydencji Piastów oleśnickich.
Początkowo planowano odbudowę budynku, ale zaniechano tych planów. Architekci i historycy sztuki próbowali uratować idee odbudowy pałacu. W końcu do życia wprowadzono projekt Edmunda Małachowicza. Projekt ten opracowano w taki sposób, by ocalić jak najwięcej z istniejącej ruiny i nie zamykać drogi do późniejszej rekonstrukcji. Zgodnie z projektem pałac odbudowano, jako relikt w postaci niepełnego obrysu rzutu parteru i półpiętra. Sekcja wejściowa pałacu została zintegrowana z dobudowanym nowoczesnym budynkiem. W 1966 roku zapadła decyzja o adaptacji „żywej ruiny” do celów wystawienniczych. Od 1976 roku budynek mieści galerię sztuki współczesnej "Awangarda".
W 2006 roku w budynku dokonano pewnych prac remontowych, wymieniono stolarkę okienną oraz drzwi, a także ocieplono fragment przedniej fasady i zamontowano na szczytach przeszklonych galerii jaskrawo czerwone żaluzje. Efekt tego remontu wywołał jednak kontrowersje wśród mieszkańców.
W marcu 2007 roku do Rady Miejskiej Wrocławia wypłynął projekt odbudowy pałacu. Początkowo prace miały trwać od 2007-2009 roku, po zakończeniu, których miano tu ulokować biura Urzędu Miasta Wrocławia. Ze względu na brak wystarczających środków finansowych, odbudowa została przełożona na bliżej nieokreśloną przyszłość.
Pałac Hatzfeldów wczoraj i dziś.
Wnętrza
Galeria BWA- Biuro Wystaw Artystycznych Wrocław- Galerie Sztuki Współczesnej
Wrocławska instytucja kultury założona w 1962 roku, finansowana przez gminę Wrocław. Zajmuje się organizacją wystaw, wydawnictwem, działalnością edukacyjną i promocyjną. Posiada kilka przestrzeni wystawienniczych na terenie miasta. Największa z nich to Galeria Awangarda przy ulicy Wita Stwosza 32. Prezentowana jest tu sztuka współczesna z naciskiem na konteksty społeczne, kulturowe i ideologiczne. Od 1999 roku funkcjonuje także otwarta pracownia Studio BWA goszcząca takie formy sztuki jak performance, street art., teatr, sztuka wideo. Galeria stara się pokazać sztukę możliwie aktualną, nie uciekając przed tematami kontrowersyjnymi, nie unikając bezpośrednich powiązań do rzeczywistości społecznej i politycznej. Upowszechnia klasykę sztuki współczesnej, sztukę najnowszą, polski komiks niezależny, europejska i polska sztukę video i fotografie. Współpracuje z ASP we Wrocławiu, organizując wystawy podyplomowe absolwentów wszystkich wydziałów. Jest również współorganizatorem Konkursu im. Eugeniusza Gepperta, wymienianego wśród najważniejszych przeglądów młodego malarstwa w Polsce. W ramach cyklu Więcej sztuki! BWA Awangarda organizuje spotkania z twórcami, teoretykami i krytykami sztuki oraz wykłady i warsztaty, przybliżające zjawiska krajowej i światowej sztuki współczesnej.
Dzięki przystosowaniu budynku pałacu Hatzfeldtów możliwa jest ekspozycja kilku wystaw jednocześnie.
BWA Galeria Awangarda
Ul. Wita Stwosza 32, 50-149 Wrocław
Tel. +48 071 790 25 82
www.bwa.wroc.pl
